Çevreyi Kasten veya Taksirle Kirletme Suçu

Çevreyi Kasten veya Taksirle Kirletme Suçu Nedir?

TCK madde 181’de düzenlenen çevrenin “kasten” kirletilmesi suçu, çevreye bırakılması yasaklanmış atıkların, çevreye zarar verme ihtimali doğuracak şekilde alıcı ortamlar olan su, hava ve toprağa kasten verilmesiyle oluşur. Söz konusu atıkların özel kanunlarda belirtilen teknik usullere aykırı olarak bir defa alıcı ortama (hava, su, toprak alıcı ortam) verilmesiyle bu suç meydana gelecektir.

TCK madde 182’de düzenlenen çevrenin “taksirle” kirletilmesi suçunda ise çevrenin kasten kirletilmesi suçundan kast yönünden ayrılarak failin suçu taksirle işlemesiyle meydana gelecektir. Burada fail esasında çevreyi kirletmek istememesine rağmen, öngörülebilir sonuçları öngörmeyerek ya da bunu ihtimal olarak göze alarak söz konusu suçu işlemektedir.

Çevrenin Kasten veya Taksirle Kirletilmesi Suçlarının Unsurları

Çevrenin kasten veya taksirle kirletilmesi suçları, tehlike suçları altında düzenlenmiştir.

Tehlike suçları, kanun koyucunun bazı hukuki değerleri daha etkin bir şekilde korumak için, bunları ihlal eden davranışı gerçekleştiren faili cezalandırabilmek için, herhangi bir zararın gerçekleşmesini gerekli görmediği suç tipleri olarak nitelendirilmektedir.

Genel tehlike suçlarında korunan hukuki değer, kişilerin ve malların kapsamlı bir şekilde tehlikeye uğratılmalarının önlenmesidir. Bu fiiller sonucunda, insanların hayatı veya sağlığı ya da büyük bir ölçüde mallar veya hayvanlar ya da diğer ekonomik menfaatler zarar tehlikesine yaşayacaktır. Söz konusu fiiller, insan için hayati önemi olan çevre üzerinde de olumsuz tesirler doğmasına neden olabilir. Bu durumda çevrenin kasten ya da taksirle kirletilmesi suçunun şartlarının oluşması için, söz konusu eylemlerin çevreye zarar verme ihtimallerinin olması yeterli olacaktır.

Çevrenin kasten kirletilmesi suçunun oluşabilmesi için kanunlarla belirlenen teknik usullere aykırı olarak toprağa, suya veya havaya verilen atık veya artıkların çevreye zarar verecek nitelikte olması gerekir. Çevresel değerleri somut bir biçimde tehlikeye sokması gerekir (somut tehlike suçu). Bu bakımdan bu suçun oluşması için örneğin denize bırakılan fabrika atıklarının deniz canlılarını öldürücü nitelikte olması yeterlidir. Suç zarar suçu olmadığından atıkların deniz canlılarını öldürmesi şart değildir.

Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenen bu suç, ceza kanunun yanı sıra bu konuya dayalı olarak çıkartılan yönetmeliklerin ihlal edilmesiyle de işlenebilir. Suçun ispatlanması yönünden mahkemenin suç konusunu oluşturan atık veya artıkların özel mevzuatla ilişkilendirerek, atıkların kirletici özelliklerinin araştırması, varsa atıkların emisyon (bir kaynaktan yayılan ve çevre için zararlı etkileri olan her türlü gaz, sıvı ve katı atık) sınır değerlerine ilişkin kurallara uyup uymadığının tespitini yapması gerekmektedir. Mahkemeler somut olayları ayrı ayrı değerlendirerek, Yargıtay denetimine tabi olacak şekilde bilirkişi raporları düzenlettirmelidir. Aksi halde genel geçer kurallara göre yapılan değerlendirmeler Yargıtay nazarında bozma sebebi olacaktır.

Kasten veya taksirle çevreyi kirletme suçu; alıcı ortamın niteliğine göre, yani su, hava veya toprak alıcı ortamlarından birinin kirletilmesine göre mevzuat ile tanımlanmış belirli teknik usuller kullanılarak tespit edilir.

SUÇUN MADDİ UNSURLARI

FİİL YÖNÜNDEN; Failin bu eylemden dolayı sorumlu tutulabilmesi için, atık veya artıkların ilgili kanunlarla belirlenen teknik usullere aykırı olarak toprağa, suya veya havaya verilmesi gerekir. Çevreyi kasten kirletme suçunun oluşması için atık veya artıkların teknik usullere aykırı bir biçimde çevreye verilmesi yeterli değildir. Ayrıca teknik usullere aykırı bir şekilde çevreye verilen atık veya artıkların, çevreye zarar verecek nitelikte, boyutta, elverişlilikte olması da aranmıştır.

Atık veya artıkların verildiği arazinin mülkiyetinin faile ait olmasının bir önemi bulunmamaktadır. Buna göre, kendi arazisine atık veya artık bırakan failin eylemi çevreye zarar verebilecek nitelikteyse, 181 inci maddeden dolayı cezalandırılacaktır.

KONU YÖNÜNDEN; Suçun konusunu “çevre” oluşturur. Çevrenin tanımı ise “Canlıların yaşamları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak etkileşim içinde bulundukları biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve kültürel ortam” şeklinde yapılmıştır.

Fiilin çevreye zarar verecek boyutta olması aranırken, söz konusu eylemden ötürü kişilerin ya da çevrenin doğrudan zarar görmesi aranmaz. Yukarıda da izah ettiğimiz üzere zarar görme ihtimalinin doğması ve somut tehlikenin varlığı yeterli olacaktır.

FAİL YÖNÜNDEN; Herkes söz konusu suçun faili olabilir. Fail yönünden belirli nitelikler aranmadığından bu suç kişiye özgü suçlar kapsamında değildir.

MAĞDUR YÖNÜNDEN; Toplumu oluşturan bütün bireyler bu suçun mağdurudur. Suçun mağduru, belli bir zaman ve yerde yaşayan insanlar olmadığından, diğer bir deyişle suç tüm nesilleri etkilediğinden suçun mağduru tüm insanlıktır. Bununla birlikte, çevreyi kasten kirleten bu fiilden, somut olarak kişiler de mağdur olmuş bulunabilir.

Çevrenin Kasten veya Taksirle Kirletilmesi Suçunun Cezası 

Çevrenin kasten kirletilmesi suçunun cezası:

• İlgili kanunlarla belirlenen teknik usullere aykırı olarak ve çevreye zarar verecek şekilde, atık veya artıkları toprağa, suya veya havaya kasten veren kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır (TCK m.181/1).
• Atık veya artıkları izinsiz olarak ülkeye sokan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır (TCK m.181/2).
• Atık veya artıkların toprakta, suda veya havada kalıcı özellik göstermesi halinde, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza iki katı kadar artırılır (TCK m.181/3).
• Suçun Nitelikli Hali: Bir ve ikinci fıkralarda tanımlanan fiillerin, insan veya hayvanlar açısından tedavisi zor hastalıkların ortaya çıkmasına, üreme yeteneğinin körelmesine, hayvanların veya bitkilerin doğal özelliklerini değiştirmeye neden olabilecek niteliklere sahip olan atık veya artıklarla ilgili olarak işlenmesi halinde, beş yıldan az olmamak üzere hapis cezasına ve bin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur (TCK m.181/4).
• Bu maddenin iki, üç ve dördüncü fıkrasındaki fiillerden dolayı tüzel kişiler hakkında bunlara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur (TCK m.181/5).

Çevrenin taksirle kirletilmesi suçunun cezası:

• Çevreye zarar verecek şekilde, atık veya artıkların toprağa, suya veya havaya verilmesine taksirle neden olan kişi, adlî para cezası ile cezalandırılır. Bu atık veya artıkların, toprakta, suda veya havada kalıcı etki bırakması halinde, iki aydan bir yıla kadar hapis cezasına hükmolunur (TCK m.182/1).
• Suçun Nitelikli Hali: İnsan veya hayvanlar açısından tedavisi zor hastalıkların ortaya çıkmasına, üreme yeteneğinin körelmesine, hayvanların veya bitkilerin doğal özelliklerini değiştirmeye neden olabilecek niteliklere sahip olan atık veya artıkların toprağa, suya veya havaya taksirle verilmesine neden olan kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır (TCK m.182/2).

Çevrenin taksirle kirletilmesi suçu ön ödemeye tabi suçlardandır. Ön ödeme teklifi üzerine belirlenen miktarda parayı ödeyen şüpheli hakkında ceza davası açılmaz.

Adli Para Cezasına Çevirme, Erteleme ve Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması

Adli para cezası, işlenen bir suça karşılık hapis cezasıyla birlikte ya da tek başına uygulanabilen bir yaptırım türüdür. Çevreyi kasten veya taksirle kirletme suçu nedeniyle hükmedilen hapis cezaları 1 yılı aşamadığı takdirde, adli para cezasına çevrilebilir.

Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması sanık hakkında hükmolunan cezanın belirli bir denetim süresi içerisinde sonuç doğurmaması, denetim süresi içerisinde belirlenen koşullar yerine getirildiğinde ceza kararının hiçbir sonuç doğurmayacak şekilde ortadan kaldırılması davanın düşmesine neden olan bir CMK kurumudur. Çevreyi kasten veya taksirle kirletme suçu nedeniyle hükmedilen hapis veya adli para cezası hakkında ceza miktarı şartları sağlandığında hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kararı verilmesi mümkündür.

Ceza ertelenmesi, mahkeme tarafından belirlenen cezanın cezaevinde infaz edilmesinden şartlı şekilde vazgeçilmesidir. Çevreyi kasten veya taksirle kirletme suçunda hükmedilen hapis cezası için erteleme hükümlerinin uygulanması mümkündür.

Suçun Şikayet Süresi, Zamanaşımı ve Uzlaşma, Görevli Mahkeme

Uzlaşma, suç isnadı yapılan şahıs ile suçun mağduru olan kişinin bir uzlaştırmacı aracılığıyla iletişime geçerek anlaşmasıdır. Çevreyi kasten veya taksirle kirletme suçu, uzlaşmaya tabi suçlardan değildir.

Çevreyi kasten veya taksirle kirletme suçu, şikayete tabi suçlar arasında yer almaz. Bu yüzden şikayetten vazgeçme, ceza davasını düşürmez. Suç, savcılık tarafından resen (kendiliğinden) soruşturulmalıdır.

Dava zamanaşımı süresi Çevrenin kasten veya taksirle kirletme suçu yargılamalarında 8 yıldır.

Çevreyi Kasten veya Taksirle Kirletme Suçunda Görevli Mahkeme

Çevrenin kasten veya taksirle kirletilmesi suçu hakkında yargılama yapma görevi, asliye ceza mahkemesi tarafından yerine getirilir.

Sonuç olarak; Çevreyi kasten ya da taksirle kirletme suçu sadece suçun işlendiği zaman dilimini değil gelecek zamanı, gelecek nesilleri ve kalıcı şekilde çevreyi kalıcı negatif etkilediğinden toplumda bireyler olarak herkesin bu suçu taksirle dahi olsa işlememeye gayret göstermesi gerekmektedir.

Gelecek nesillere daha sağlıklı, temiz ve yaşanabilir bir dünya bırakmak amacıyla toplumdaki her birey kendi özelinde çaba gösterdiği zaman, yaşadığımız dünyayı daha iyi şartlar altında koruma şansımız olacaktır. Söz konusu eylemler suç olması yanı sıra, genel ahlaki değerler kapsamında değerlendirildiğinde etik olmayan çevreyi kirletme fiillerinden uzak durmak hem bireyler olarak kendimize hem de gelecek nesillere yapacağımız en büyük iyilik olacaktır.